Zastęp starszoharcerski drużyny harcerzy w Kamieńsku
z drużynowym dr Mieczysławem Kotarbińskim - 1934 r.

Wwrześniu 1939 roku w czasie bombardowania Kamieńska przez Niemców udzielał pomocy rannym. W ostatniej chwili przed wkroczeniem wojsk niemieckich odjechał rowerem do odległej o 80 km Łodzi, by tam zgłosić się do swojego pułku. Przydzielono go do IV Szpitala Okręgowego w Łodzi. Razem ze Szpitalem odbył drogę ewakuacyjną, aż dotarł do Rumunii, gdzie przebywał do roku 1940 wśród innych internowanych wojskowych jako lekarz-porucznik. Prowadził ambulatorium dla uchodźców i wojskowych i współpracował z PCK. Z Rumunii udało mu się wrócić do kraju i dotrzeć do ukochanego Kamieńska 25 grudnia 1941roku. Podjął pracę lekarza okręgowego.

Tam wszedł od razu, lecz bardzo ostrożnie, w aktywną pracę konspiracyjną, był bowiem wszystkim doskonale znany. Miejscowi volksdeutsche bacznie go obserwowali. Pełnił funkcję lekarza ZWZ-AK, a obeznany z warunkami miejscowymi, stał się właściwym, rzeczowym doradcą w organizowaniu społecznej podziemnej pracy. Praca konspiracyjna była tym bardziej trudna dra Kotarbińskiego, że miejscowi koloniści niemieccy, żandarmeria i administracja hitlerowska kontrolowały każdy krok i kontakt doktora. Popierało go polskie społeczeństwo, w którym prowadzono tajne nauczanie, odciągano młodzież od gry w karty i picia wódki, organizowano grupy ,,zawiszaków” ,grupy dywersyjne, kursy podharcmistrzowskie itp. Nawiązano stałą łączność z podziemiem warszawskim. Dr Kotarbiński był bieżąco informowany o wszelkich akcjach konspiracyjnych.

Jako lekarz AK gromadził on sprzęt lekarski, był w razie czego odpowiednio zaopatrzyć pluton kamieński. Udzielał pomocy chorym i rannym partyzantom. W terenie sytuacja była napięta. Rosła liczba sabotaży. W czasie akcji na posterunek kolejowy w Gorzędowie w dniu 31 sierpnia 1943 roku jeden z członków drużyny dywersyjnej, Rewera, został ciężko postrzelony w głowę. Pierwszej pomocy udzielił mu jeszcze w nocy dr Kotarbiński. Gdy ranny znalazł się po kilku dniach w melinie w Kamieńsku, Kotarbiński doglądał go codziennie. Niestety postrzał był ciężki i ranny zmarł. Śmierć Rewery i różne później krążące wersje zwróciły większą uwagę Niemców na działalność dra Kotarbińskiego.

Akcje podziemia trwały jednak dalej i ujawniły się w różnych formach. Jedną z nich była akcja ,,Oktober”. Koloniści niemieccy, urzędnicy hitlerowskiej i żandarmeria otrzymywali częste listy o brzmieniu , „Uważaj, Oktober” ,,Uciekaj do Reichu, zbliża się Oktober”! Podobne napisy pojawiły się na płotach, murach i ścianach domów. Polacy współpracujący z Niemcami otrzymywali ostrzeżenia. Pewnego dnia wpadli do Kamieńska hitlerowscy żandarmi z Niechcic, wytrwali z domów aptekarza, kierownika szkoły i dra Kotarbińskiego i zmusili ich do wycierania tych napisów. Sterroryzowani wykonywali to spokojnie, powoli i z godnością. W kilka dni później - 17 października 1943 roku - nastąpiła pacyfikacja Kamieńska.

11 maja 1944 roku aresztowano dra Mieczysława Kotarbińskiego i osadzono go w więzieniu w Piotrkowie Trybunalskim. 21 maja tegoż roku wywieziono go do Gross-Rosen, gdzie jako więzień oznaczony numerem 36275 przebywał do 10lutego 1945 roku. Jak wiadomo był to szczególnie ciężki obóz, w którym nawet lekarze-więźniowie mieli bardzo utrudnioną działalność i nie zawsze mogli pracować w obozowym ,,rewirze”. Po przybyciu do Gross-Rosen dr Kotarbiński dostał się do pracy w kamieniołomach. Zwolnienie go z tej pracy, a tym samym uratowanie życia zawdzięczał on interwencji i pomocy więźniów- profesora Mieczysława Michałowicza i lek. Jana Nowaka. Jako specjalista w zwalczaniu jaglicy dr Kotarbiński dostał przydział pracy w bloku gruźlicznym, w którym przebywali również więźniowie chorzy na jaglicę.

Gross-Rosen.

W swoim zeznaniu, złożonym Okręgowej Komisji Badania Zbrodni hitlerowskich we Wrocławiu, dr Kotarbiński przedstawił warunki "rewiru" na tle ogólnej sytuacji w obozie Gross-Rosen. Wspomina on, że ,,pomoc lekarska dla chorych więźniów była niedostateczna; sale chorych w (rewirze) były przepełnione”. Na jednoosobowych łóżkach-pryczach leżało przeważnie 2-4 chorych. Prycze były jednopiętrowe i dwupiętrowe, a przeładowane chorymi załamywały się, kalecząc niżej leżących. "Niezdolnych zupełnie do pracy i chorych przewlekle, jak np. chorych na gruźlicę, nadających się jeszcze do transportu, wywożono do innych obozów, rzekomo na kurację> i (lepsze odżywianie); okazało się jednak, że wywożono ich do obozu Bergen - Belsen i tam likwidowano. Na oddziale gruźlicznym (rewiru) w Gross-Rosen (barak 5) polecono lekarzom likwidowanie ciężko chorych przez podawanie im trucizny w pastylkach (luminal w dużych dawkach). Truciznę wydawała kancelaria (rewiru), lecz lekarze jej nie stosowali”. Dr Kotarbiński zeznaje także na temat ewakuacji Gross-Rosen. Podaje, że "najpierw do obozu zegnano wszystkich więźniów z (komand) i umieszczono ich nowo budowanych barakach bez okien, bez drzwi, bez podłogi, w błocie i glinie, bez łóżek, na kilkustopniowym mrozie lub deszczu; prawie bez jedzenia czekali na dalszą ewakuację. Wtedy zginęło najwięcej więźniów”. Główna ewakuacja obozu nastąpiła w dniach 8-10 lutego 1945 roku. Wtedy ,,grupami po kilka tysięcy pędzono więźniów do stacji Gross-Rosen, odległej od obozu 3-4 km”. Więźniów, którzy w czasie drogi wychylali się z szeregu lub upadali ze zmęczenia, zabijali eskortujący esesmani. Na stacji w Gross-Rosen stały odkryte węglarki, do których ładowano po 100 i więcej więźniów z czterema esesmanami jako eskortą. Transporty trwały 4-10 dni, które musieli przetrzymać więźniów bez jedzenia i picia, wśród deszczu i śniegu, często bez płaszczy w samych pasiakach, nierzadko bez bielizny. Więźniów zmarłych w drodze układano pod ścianami wagonów, a z powodu ciasnoty zwłoki służyły często jako ławki do siedzenia dla wycieńczonych. Czasami "bardzo słabych więźniów esesmani wywlekali z wagonów i rozstrzeliwali na dworcach kolejowych, a najwięcej na dworcu w Plauen". Dr Kotarbiński ocenił straty więźniów spowodowane ewakuacją na około 30-40%. "Więźniowie chorzy, niezdolni do transportu, pozostawieni byli w (rewirze) w Gross-Rosen bez jedzenia, a los ich nie był znany autorowi tego zeznania. W takich warunkach dr Kotarbiński wyjechał transportem do Litomierzyc, gdzie wolność zastała go dopiero 9 maja 1945 roku. Do kraju powrócił w maju 1945 roku, przeżywszy piekło obozowe, by znowu niestrudzenie pracować w umiłowanym Kamieńsku. Działał również społecznie, zajmowała się zagadnieniami higieny, zwłaszcza szkolnej, opieką nad matką i dzieckiem; był członkiem ZBoWiD, Sekcji lekarskiej, Polskiego Towarzystwa Lekarskiego, Towarzystwa Pediatrycznego; został odznaczony między innymi Złotym Krzyżem Zasługi, Odznaką Wzorowego Pracownika Służby Zdrowia, Honorową Odznaką PCK.

Pomnik na terenie obozu Gross-Rosen.

Przedwczesna śmierć przerwała pasmo trudnych, lecz owocnych 65 lat życia dra Kotarbińskiego. Zmarł on 14 sierpnia 1968 roku i został pochowany na cmentarzu w Kamieńsku. Przyczyną śmierci były powikłania wywołane cukrzycą, które w ostatnim okresie życia spowodowały połowiczne porażenie, a także odebrały mu wzrok.

Szkic biograficzny opracowano na podstawie:
1.) listów pisanych do autora przez żonę zmarłego, Alinę Kotarbińską,
2.) relacji:
- prof. Teodora Gajewskiego z Warszawy,
- Feliksa Kaszy z Wolborza,
- Edwarda Węgorzewskiego z Piotrkowa Trybunalskiego, więźnia Gross-Rosen nr 337,
- Kazimierza Pięty z Sianowa w powiecie kartuskim
3.) pośmiertnych notatek prasowych (między innymi dr Haliny Kępińskiej - Bazylewicz w Służbie Zdrowia z dnia 24.XI.1968 roku).

Tekst: Stanisław Kłodziński
były więzień obozu koncentracyjnego Oświęcim-Brzezinka nr 20019.
zamieszczony na łamach "Przegląd lekarski" Rok XXVI Seria II Nr 1 1970
Fot. "Album harcerski" - dr Mieczysław Kotarbiński